کـــاشان، به نقل از ویکی پدیا

• | پرينت |

شهر کاشان مرکز شهرستان کاشان در استان اصفهان است. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۲۵۳٬۵۰۹ نفر بوده‌ که در بین دامنه کوه کرکس نطنز و دشت کویر آران سکنی دارند. کاشان در رده یازدهمین شهر صنعتی ایران قرار می‌گیرد که دلیل آن وجود کارخانجات فرش ماشینی (بیش از یکصد کارخانه)، کارخانه تولید ورق گالوانیزه و کارخانجات تولید قطعات خودرو و مونتاژ است. قدمت صنایع نساجی در این شهر به تولیدات شعربافی شامل مخمل بافی، زربافی و حریربافی برمی‌گردد که هم اکنون بیش از چند هزار نفر در کارخانجات نساجی مشغول به کار می‌باشند. شهرت این شهر بیشتر به واسطه گلاب و فرش دستباف آن است. از محصولات کشاورزی آن می‌توان به انواع غلات و میوه‌های فصلی اشاره نمود. غذای غالب، در بین مردم این شهر آبگوشت و بالاخص گوشت و لوبیا می‌باشد. آثار تاریخی و دیدنی فراوانی در این شهر وجود دارد که از آن میان می‌توان به باغ فین، مسجد و مدرسه آقابزرگ، خانه عامری‌ها، خانه عباسی‌ها، خانه طباطبایی، خانه بروجردی، حمام سلطان امیراحمد و قبر شاه عباس صفوي اشاره نمود .

وجه تسمیه
به عقیده دانشمندان زبان شناس، کاشان به خانه‌های تابستانی گفته می‌شود که از چوب و نی ساخته شده باشد. [۱] درمورد وجه تسميه کاشان سخن بسيار است.

قاسان و کاس رود : بر طبق حکایت تاریخ قم قاسان نام دو تن از پادشاهان داستانی (پسران خراسان) بوده، قاسان اصغر پسر آفریدون است که نام او را به رودخانه (که به فارسی کاسه می‌گویند) نهاده‌اند؛ و قاسان دریا بوده که آن را کاس رود خوانده‌اند. [۲]

چهل حصاران و کاه فشان: برخی از نویسندگان دوره‌های اسلامی گفته‌اند که کاشان در اصل چهل حصاران بوده، در زمان هارون الرشید عباسی به خواهش مردم آنجا، زبیده خاتون همسر خلیفه دستور ساختن شهر و برج و باروی آن چون کاه افشانی کرده‌اند و به تدریج کاشان نامیده شده است. [۳]

کی آشیان: این توجیه برخی از متاخرین، از آن نظر پیدا شد، که چون نخستین جایگاه آبادانی این ناحیه به امر پادشاهان داستانی ایران و در کنار چشمه فین برافراشته شده است، آن را کی‌اشیان (یعنی جایگاه ونشیمن پادشاه گفته‌اند) [۴]

کاشان و کاشانه: منظور، مصداق و معنی لغوی آن است. چنانکه ملک‌الشعرای بهار می‌گوید:

لفظ کاشان و کاشانه به لغت های قدیم         

معبد و جایگه جشن و دلاسائی بود

و در جای دیگر نیز چنین می‌گوید: کاش و کاشان و کاشانه نیز که از اسامی بتخانه‌ها است به معنی نوعی از مسکن شد، و نیز اسم خاص شهرها گردید.[۵]

تاریخ کاشان

تاریخ باستان
کاشان یکی از اولین مراکز تشکیل تمدن انسانی بوده‌است. طبق حفاریهای باستان‌شناسی در تپه‌های سیلک کاشان، سابقه حضور بشر در این منطقه به هفت هزار سال پیش می‌رسد.

پس از اسلام
کاشان در زمان سلجوقیان روبه رونق نهاد و در زمان قره‌قویونلوها بیشتر ترقی کرد. تا جایی‌که محل توجه دانشمندان شد. در نیمه دوم سده نهم و نیمه اول سده دهم این شهر، شهرت بسیاری داشت و یک شهر پرجمعیت به شمار می‌رفت. در سده ۱۱ و در دوره صفویه برای دومین بار به همان درجه از ترقی نائل شد و مانند اصفهان با شهرتی بسیار همراه گردید، اما با بروز زلزله‌ای بسیار شدید در سال ۱۱۹۲ هجری قمری دوباره ویران شد. بعد از زلزله‌ای که در زمان قاجار رخ داد کاشان دستخوش نابسامانی و منازعات محلی شد و از این‌جهت زیانهای فراوان دید. (نگاه کنید به: نایبیان کاشان)

زمین شناسی
منطقه کاشان که در غرب ایران مرکزی واقع شده است، بخشی از این واحد مهم زمین شناسی و ساختمانی ایران محسوب می‌گردد که به شکل مثلث در مرکز ایران قرار دارد. حد شرقی آن به بلوک لوت از شمال به ارتفاعات البرز مرکزی از جنوب به زون سنندج - سیرجان محدود شده است. واحد ایران مرکزی جزء بزرگترین و پیچیده ترین واحد زمین شناسی به شمار می‌رود. در این واحد قدیمی ترین سنگهای دگرگون شده (پرکامبرین) تا آتشفشان فعال و نیمه فعال امروزی وجود دارد. در واقع این منطقه را می‌توان محل قدیمی ترین قاره در ایران محسوب داشت. که حوادث زمین شناسی فراوانی به خود دیده است.

آب و هوا
شهرستان کاشان دارای دو حالت نسبتاً متفاوت اقلیمی است و در این امر بیش از هر چیز عامل ارتفاع مؤثر می‌باشد. این دو حالت عبارتند از شرایط اقلیمی پایکوه و شرایط اقلیمی دشت. دشت دارای اقلیمی بیابانی با تابستانهای بسیار گرم و خشک و زمستانهای نسبتاً معتدل می‌باشد و پایکوه دارای اقلیمی خشک و نیمه خشک با تابستانهای معتدل و خشک و زمستانهای سرد می‌باشد. میزان بارندگی در هر دو حالت کم است.

اقتصاد
کشاورزی در کاشان و پیرامون آن رونق دارد، و بخش بزرگ زمین های آن، هر ساله زیر کشت پنبه، غلات، صیفی کاری و سبزی است. همچنین گوجه درختی، سیب درختی، انگور، هویج، پیاز و... از دیگر محصولات کاشان است. علاوه بر آن پرورش گل در بخش قمصر، هندوانه و طالبی در آران و کشت سیب زمینی در حومه رونق خوبی دارد و در نهایت، انار فین و راوند و عطر و گلاب قمصر/ نیاسر/برزک/ و جوشقان کامو از شهرت ویژه‌ای برخوردار است. در کاشان معادنی مانند مس، آهن در نیاسر، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام در آران و بیدگل، سنگهای مرمر و تراورتن وجود دارد که بعضی از آنها دست نخورده باقی مانده است. کاشان در زمینه صنایع دستی، از قدیم الایام زبانزد بوده و جایگاه و پایگاه اصلی صنایعی چون مخمل بافی، زری بافی، ابریشم بافی، پارچه بافی، شعر بافی، قالی بافی، کاشیگری، سفالگری، مسگری و هنرهای فراوان بوده است که به دلیل رشد روز افزون تکنولوژی ماشینی اکثراٌ رو به افول نهاده و اینک تنها در زمینه صادرات فرشهای دست بافت در عرصه اقتصادی کشور نقش مهمی ایفاء می‌کند. کاشان در زمره اولین شهرهای ایران است که صنایع کارخانه‌ای را در خود جای داده است. از مهمترین صنایع ماشینی کاشان می‌توان از چندین کارخانه ریسندگی و بافندگی، دهها کارخانه فرش ماشینی، قند سازی، پارچه بافی، باسکول سازی. بلورسازی،. پلاستیک سازی، چینی سازی و ملامین سازی و ... نام برد. کاشان هم اکنون با بیش از دهها واحد صنعتی پیشرفته و فعال یکی از مهمترین قطب های صنعتی کشور محسوب می‌شود.
آثار تاریخی
کاشان یکی از شهرستانهایی است که در آنجا نمونه‌های جالبی از شاهکارهای هنر ایران یافت می‌شود. آثار معماری که دراین شهر باقیمانده معدودی از دوره صفویه و بقیه آثار دوره‌های قاجاریه است. بنا به مقتضیات جغرافیایی و موقعیت طبیعی این شهر معماری مخصوص به خود دارد. که همه ساله جهانگردان بسیاری از دورترین مناطق دنیا را به سوی خویش می‌کشاند.

تپه سیلک: محوطه باستانی سیَلْک در ضلع جنوب غربی کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین قرار دارد و از دو تپهٔ شمالی و جنوبی که در فاصله ۶۰۰ متری یک‌دیگر قرار دارند و دو گورستان تشکیل شده است.
یکی از گورستان‌ها که گورستان الف نامیده می‌شود ۳۵۰۰ ساله است و در ۲۰۰ متری جنوب تپهٔ جنوبی واقع شده است که امروزه بر روی آن بلواری ۲۴ متری به نام بلوار امیرالمومنین کشیده شده است. گورستان دیگر که گورستان ب نامیده می‌شود ۳۰۰۰ ساله است و در زیر باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ضلع غربی تپه‌ها قرار دارد . تپه سیلک در حقیقت زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی بوده است که از گل رس و سفال ساخته شده است. این بنای تاریخی تا سال ۱۳۱۰ خورشیدی شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بود تا اینکه با کاوش‌های باستان‌شناسان خارجی کشف شد. در خرابه‌های تپه باستانی سیلک چند اسکلت انسان و ظروف قدیمی پیدا شده است که این اشیاء در موزه‌های لوور فرانسه، موزهٔ ملی ایران و موزهٔ باغ فین و موزه ایی در جنب این بنای باستانی قرار داده شده است. از نکات قابل توجه این منطقه باستانی وجود خرده سفال‌های چند هزار ساله روی زمین و اطراف این تپه‌ها است. تپه تاریخی سیلک در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید.

آتشکده نیاسر: چهارتاقی نیاسر، یکی از آثار تاریخی شهر نیاسر در بیست کیلومتری غرب کاشان است. این آتشکده که متعلق به عصر اردشیر بابکان و از اولین احداثات عهد ساسانی است. این بنا در عصر ساسانی به عنوان محل نگهداری آتش استفاده می‌شد و مراسم مذهبی در کنار آن برگزاری می‌شد. ضمنا این بنا چون در ارتفاع قرار داشت و نور آتش آنها از فاصله دور دیده می‌شد، به عنوان راهنمایی برای کاروان‌ها، یا در هنگام جنگ برای اطلاع‌رسانی از آنها استفاده می‌شد.

خانه‌های بزرگ و قدیمی کاشان: این خانه‌ها که از نظر خصوصیات معماری محلی یکی از بهترین خانه‌های دو قرن اخیر شناخته شده است. خانه بروجردیها، خانه عامریها، خانه عباسیان، خانه شریفیان، خانه قدیمی حاجی سید آقا، خانه قدیمی میرزا ابوالفضل حکیم باشی،خانه تاج و هم چنین نظایر دیگر آنها در کوی و برزن‌های داخلی شهر قدیم کاشان کم و بیش باقیمانده است، از سبک معماری منطقه‌ای و نشان دادن سلیقه هنرنماییهای محلی بسیار جالب توجه بوده و اغلب نیز برازنده نگاهداری و ثبت در فهرست آثار باستانی است.[۸]

بروجردی ها: اين خانه توسط بازرگاني به نام حاج سيد حسن نطنزي ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد مي كرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردي مشهور شده وخانه اي هم كه متعلق به وي بوده است به خانه بروجردي موسوم گرديده است.  آدرس:    كاشان-خيابان علوي-مجموعه خانه هاي تاريخي

طباطبایی ها:   اين خانه در نزديكي خانه تاريخي بروجردي و در جوار بقعه مباركه امامزاده سلطان امير احمد(ع) خانه باشكوهي وجود دارد و به خاطر اينكه سنگ بناي اين خانه را شخصي به نام حاج سيد جعفر طباطبائي نطنزي بنا نهاده است به خانه طباطبائي موسوم و مشهور گرديده است.  آدرس:   كاشان-خيابان علوي-مجموعه خانه هاي تاريخي

عامریها: اين خانه در محله‌ي سلطان اميراحمد واقع شده است و بزرگترين خانه‌ي تاريخ كاشان به شمار مي‌رود. قدمت اوليه‌ي اين خانه به زمان زنديه برمي‌گردد، كه حياط‌هاي اصلي اندروني و بيروني در همان زمان ساخته شده است.در زمان قاجاريه حياط‌هايي به اين خانه اضافه شده است. آدرس:   كاشان-خيابان علوي-مجموعه خانه هاي تاريخي

حمام های قدیمی: از جمله ابنیه مهم و آثار تاریخی کاشان گرمابه‌های بزرگ و عمومی آن شهر است؛ به طوریکه درعهد صفویه مورد توجه کامل و ستایش گردشگردان خارجی قرار گرفته است. تعداد این گرمابه‌های بزرگ و عمومی بر حسب تغییر و تحول اوضاع اجتماعی از 25 تا 30 باب به شمار آمده است. که می‌توان به این موارد اشاره کرد: حمام ملاقطب ،حمام عبدالرزاق خان ، حمام میرعماد ، حمام سربازار وحمام صفوی نیاسر

برکه یا آب انبارهای قدیمی: نظر به وضع قدیمی کاشان در منطقه خشک و کم بارندگی کنار کویر مرکزی ایران، از قدیم الایام ساختن برکه‌های عمومی آب آشامیدنی در شهر و جاده‌های عمومی و دهات از جمله مبانی مهم خیرات و مبرات به شمار می‌رفته است. و چون آب این برکه‌ها به هنگام یخبندان زمستان از آبهای کوهستانی ذخیره می‌شد.در فصل گرمای سوزان تابستان آنجا بسیار خنک و گوارا بود. تا قبل از احداث خیابانها و لوله کشی در شهر کاشان بالغ بر هفتاد آب انبار بزرگ و متوسط وجود داشته که سالی یک دفعه در زمستان آنها را آبگیری می‌کردند. از آب انبارهایی که در عهد صفوی ساخته شده می‌توان به این موارد اشاره کرد: آب انبار می‌رسید علی (در مقابل جلوخان حبیب بن موسی)، آب انبار بزرگ کوی کوشک صفی، آب انبار جنب مسجد وزیر، آب انبار بزرگ ر کوی سرپله، آب انبار مسجد مثقال، آب انبار مسجد و مدرسه میان چال، آب انبار عبدالرزاق خان کاشی، آب انبار گذر نودر بازار، آب انبار جنب بقعه چهل تن، در ضمن قابل ذکر است که بیش از نصف از هفتاد آب انبار کاشان که در دو قرن اخیر ساخته شده دارای تزئینات مشابه می‌باشد.[۹] و همچنین امروزه با بکارگیری پمپهای آب از برخی از این آب انبارها استفاده می‌شود.[۱۰]

بقاع و مساجد معروف:  بقعه شاهزاده ابراهیم، بقعه حبیب بن موسی(ع) ، بقعه سلطان امیر احمد، بقعه پنجه شاه،بقعه بابا افضل مرقی، بقعه شاهزاده حسین علوی،(((( بقعه سلطان علی محمد باقر(ع) واقع در مشهد اردهال)))) ، بقعه طاهر و منصور، بقعه ابولؤلؤ، بقعه خواجه تاج الدین، بقعه میر نشانه، بقعه شاه یلان، بقعه پیر داود قمصر، آرامگاه شاه عباس در حبیب بن موسی .بقعه امامزادگانی همچون دختر امام حسن عسگری(ع) و ابوالفضل(ع) و دو تن دیگر به همراه زیارت حاج کمال الدین در کنار آبشارنیاسرقرار دارد .مسجد و مدرسه آقا بزرگ، مسجد گذر بابا ولی، مسجد جامع میدان کهنه، مسجد میر عماد معروف به مسجد میدان سنگ از آثار بقاع و مساجد معروف کاشان هستند.[۱۱]

مسجد و مدرسه آقا بزرگ: تمامي بنا از جمله گنبد اين مدرسه كه جزو بزرگترين گنبدهاي آجري است باآجر ساخته شده وتزيينات بكار رفته شده در اين بنا عبارت است از: كاشيكاري ،آجركاري، كتيبه هاي نفيس گچي و كاشي ، مقرنس كاري، ... آدرس:    كاشان- خيابان فاضل نراقي- كوي مسجد و مدرسه آقابزرگ

باغات معروف کاشان: باغ شاه یا باغ فین عمارتی باستانی در کنار عمارت چشمه سلیمانیه واقع در فین کاشان است. شهرت اصلی این باغ به خاطر قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار در حمام فین در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری خورشیدی است. باغ تاریخی فین: شامل حمام تاریخی که امیر کبیر در آن به قتل رسید. و چشمه سلیمانیه و موزه مردم شناسی می باشد. پس از ورود به باغ و گذشتن از خيابان مصفائي كه در وسط آن نهر آب زيبائي كه هميشه آب از فواره هاي فيروزه اي آن در فوران است و درختان سرو بسيار زيبائي در دو طرف آن سر بفلك كشيده است؛ اولين ساختماني كه جلب توجه مي كند شتر گلوي عباسي است.  آدرس:   كاشان- فين كوچک

باغ تاریخی تالار نیاسر: شامل غار تاریخی نیاسر و کوشک و چشمه اسکندریه وآبشار مرتفع آن.

برج و باروی شهر: به ویژه قلعه جلالی از بناهای ملک شاه سلجوقی که به سال 460 هجری قمری در جنوب کاشان ساخته شده است. همراه با دو یخچال دیده می‌شود.

برج تاریخی نیاسر: این برج در نقطه ای بلند در ابتدای شهر قرار دارد که به عنوان دژی در برابر دشمنان و برج دیدبانی به کار میرفته است

بازار کاشان: این بازار در یک چشم انداز فضایی در مجموعه بافت تاریخی شهر به طول 3 کیلومتر واقع شده است قدمت بازار کاشان مربوط به دوره سلجوقی می‌باشد. در مجموعه تاريخي بازار علاوه بر راسته بازارهاي اصلي نظير: مسگرها، زرگرها، كفاش ها، بزازها و بازارچه هاي ميانچال، ملك، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، كاروانسراها، تيمچه ها، حمام ها و آب انبارهاي متعدد و مختلفي وجود دارد ... آدرس:  از تقاطع خيابان باباافضل و ميدان كمال الملك تا حدود دروازه دولت ادامه دارد

آبشار نیاسر: این آبشار که از ارتفاع زیادی از باغ تاریخی تالار به زیر دست خود میریزد و فضای زیبایی را خلق میکند. ...این آبشار یکی از مرتفع ترین آبشارهای کشور به شمار میرود

کاروانسرای مرنجاب: این کاروانسرا در دوران صفوی ساخته شده است و در 70 کیلومتری شرق شهرستان کاشان قرار دارد. این کاروانسرا به دلیل اینکه در مسیر حرکت گردشگران به تپه‌های ماسه‌ای اطراف کاشان واقع شده می‌تواند به عنوان محلی برای اقامت موقت گردشگران مورد استفاده قرار گیرد.

 افراد مشهور: غیاث الدین جمشید کاشانی، ملا محسن فیض کاشانی، سهراب سپهری، کمال الملک، قطب راوندی، امیرحسین آریان پور، احسان نراقی، حسین علی کاشی: از خوش نویسان معروف کتابخانه سلطنتی اکبر شاه بوده‌است نفیس ترین کتابهای خطی از اثر قلم او باقی مانده‌است. محمود خان ملک الشعراء نقاش ، ابوالحسن ثانی یا صنیع الملک غفاری (صنیع‌الملک) نقاش

منابع

    ↑ امام شوشتری.س محمد علی، فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان عربی، صفحه ۵۵۷، انتشارات انجمن آثار ملی ۱۳۵۸، تهران ۱۳۴۷.
    ↑ حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ( تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۴۸ ) ، صفحه ۵
    ↑ حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ( تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۴۸ ) ، صفحه ۵
    ↑ حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ( تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۴۸ ) ، صفحه ۵
    ↑ ملک‌اشعرای بهار، محمد تقی. ص ۱۶۱، دیوان اشعار، موسسه امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۳۵.
    ↑ ابراهیمی، ف. (1385)، شناخت اکوتوریسم نواحی بیابانی، مطالعه موردی کاشان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.
    ↑ ابراهیمی، ف. (1385)، شناخت اکوتوریسم نواحی بیابانی، مطالعه موردی کاشان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.
    ↑ نراقی، ح. (1383). آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز ، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    ↑ نراقی، ح. (1383). آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز ، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    ↑ ابراهیمی، ف. (1385)، شناخت اکوتوریسم نواحی بیابانی، مطالعه موردی کاشان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.
    ↑ ابراهیمی، ف. (1385)، شناخت اکوتوریسم نواحی بیابانی، مطالعه موردی کاشان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.